Lake Ladki scheme महाराष्ट्र राज्यात मुलींच्या जन्माचे स्वागत करण्यासाठी आणि मुलींना शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करून देण्यासाठी राज्य सरकारने ‘लेक लाडकी’ या अभिनव योजनेची सुरुवात केली आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश स्त्री-भ्रूणहत्येला आळा घालणे, मुलींच्या जन्माचे प्रमाण वाढवणे आणि त्यांच्या शिक्षणासाठी आर्थिक मदत करणे हा आहे. २०२३-२४ मध्ये सुरू झालेल्या या योजनेला राज्यभरातून उत्तम प्रतिसाद मिळत असून, रत्नागिरी जिल्ह्यातील हजारो कुटुंबांनी या योजनेचा लाभ घेतला आहे.
योजनेची उद्दिष्टे आणि महत्त्व
भारतात अनेक वर्षांपासून मुलगा आणि मुलगी यांच्यातील भेदभाव हा एक गंभीर सामाजिक प्रश्न राहिला आहे. काही समाजात मुलीला “परक्याचे धन” मानले जाते. अशा वातावरणात मुलींच्या जन्माचे स्वागत नेहमीच उत्साहाने होते असे नाही. या पार्श्वभूमीवर, महाराष्ट्र शासनाने ‘लेक लाडकी’ योजना सुरू करून समाजात मुलींबद्दल सकारात्मक दृष्टिकोन निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला आहे.
या योजनेची प्रमुख उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेत:
- स्त्री-भ्रूणहत्येला आळा घालणे
- मुलींच्या जन्माचे स्वागत करण्याची संस्कृती विकसित करणे
- मुलींच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देणे
- मुलींच्या आरोग्य आणि विकासासाठी आर्थिक सहाय्य पुरवणे
- लिंग-भेदभावाचे निर्मूलन करण्यास मदत करणे
योजनेचे स्वरूप आणि लाभ
‘लेक लाडकी’ योजनेअंतर्गत, मुलीच्या जन्मापासून ते ती १८ वर्षांची होईपर्यंत, टप्प्याटप्प्याने एकूण १ लाख १ हजार रुपये दिले जातात. हे आर्थिक सहाय्य मुलीच्या पालकांच्या बँक खात्यात थेट जमा केले जाते. या आर्थिक सहाय्याचे वितरण पुढीलप्रमाणे केले जाते:
- पहिला टप्पा (जन्मानंतर): मुलीच्या जन्मानंतर संगोपनासाठी ५ हजार रुपये
- दुसरा टप्पा (पहिलीत प्रवेश): मुलगी पहिली वर्गात गेल्यानंतर ६ हजार रुपये
- तिसरा टप्पा (सहावीत प्रवेश): मुलगी सहावी वर्गात गेल्यानंतर ७ हजार रुपये
- चौथा टप्पा (अकरावीत प्रवेश): मुलगी अकरावी वर्गात गेल्यानंतर ८ हजार रुपये
- पाचवा टप्पा (१८ वर्षे पूर्ण झाल्यावर): मुलीला १८ वर्षे पूर्ण झाल्यावर ७५ हजार रुपये
या योजनेचा लाभ १ एप्रिल २०२३ नंतर जन्माला आलेल्या एक किंवा दोन मुलींच्या पालकांना मिळू शकतो. तसेच, एक मुलगा आणि एक मुलगी असलेल्या कुटुंबांनाही या योजनेचा लाभ घेता येतो.
रत्नागिरी जिल्ह्यातील योजनेची प्रगती
रत्नागिरी जिल्ह्यात ‘लेक लाडकी’ योजनेची अंमलबजावणी जिल्हा परिषदेच्या महिला व बालकल्याण विभागाकडून प्रभावीपणे केली जात आहे. जिल्हा परिषदेचे महिला व बालकल्याण अधिकारी एस. डी. हावळे यांच्या मार्गदर्शनाखाली या योजनेला उत्तम प्रतिसाद मिळत आहे.
Also Read:
क्या पर्सनल लोन नहीं भरने जाना पड़ सकता है जेल, लोन लेने वालों के लिए जरूरी नियम Personal Loan Rule
आतापर्यंत जिल्ह्यातून सुमारे ३ हजार ४४७ अर्ज प्राप्त झाले आहेत. यापैकी २ हजार ४६ पात्र मुलींच्या पालकांच्या खात्यावर एकूण १ कोटी २ लाख ३० हजार रुपये जमा करण्यात आले आहेत. प्रत्येक लाभार्थी पालकाला पहिल्या टप्प्यात ५ हजार रुपये मिळाले आहेत.
रत्नागिरी जिल्ह्यातील विविध तालुक्यांमध्ये योजनेच्या लाभार्थींची संख्या पुढीलप्रमाणे आहे:
- रत्नागिरी: ५३० लाभार्थी
- चिपळूण: ३८१ लाभार्थी
- दापोली: २०९ लाभार्थी
- संगमेश्वर: १७९ लाभार्थी
- खेड: १८३ लाभार्थी
- राजापूर: १४८ लाभार्थी
- लांजा: १३६ लाभार्थी
- गुहागर: १३२ लाभार्थी
- मंडणगड: ५ लाभार्थी
या आकडेवारीवरून स्पष्ट होते की रत्नागिरी तालुक्यात सर्वाधिक लाभार्थी आहेत, त्यानंतर चिपळूण आणि दापोली तालुक्यांचा क्रमांक लागतो.
योजनेचे सामाजिक परिणाम
‘लेक लाडकी’ योजनेमुळे अनेक सकारात्मक सामाजिक परिणाम दिसून येत आहेत:
- बदलते सामाजिक दृष्टिकोन: मुलींच्या जन्माकडे पाहण्याचा समाजाचा दृष्टिकोन हळूहळू बदलत आहे. आर्थिक प्रोत्साहनामुळे मुलींच्या जन्माचे स्वागत अधिक उत्साहाने केले जात आहे.
- शिक्षणाचा प्रसार: टप्प्याटप्प्याने मिळणारे आर्थिक सहाय्य पालकांना मुलींचे शिक्षण सुरू ठेवण्यास प्रोत्साहित करते. विशेषतः ग्रामीण भागात, जिथे मुलींना शाळेत पाठवण्याचे प्रमाण कमी आहे, तिथे या योजनेमुळे शैक्षणिक सांस्कृतिक बदल घडून येण्यास मदत होत आहे.
- आर्थिक सबलीकरण: या योजनेमुळे मुलींच्या शिक्षणासाठी आणि भविष्यातील गरजांसाठी आर्थिक तरतूद होत असल्याने, त्यांचे आर्थिक सबलीकरण होण्यास मदत होत आहे.
- स्त्री-भ्रूणहत्येवर नियंत्रण: आर्थिक प्रोत्साहनामुळे स्त्री-भ्रूणहत्येच्या प्रमाणात कमी होण्यास मदत होत आहे. मुलगी जन्माला आल्यानंतर मिळणारे ५ हजार रुपये हे सरकारचे एक सकारात्मक पाऊल आहे.
‘लेक लाडकी’ योजनेची अंमलबजावणी जिल्हा परिषदेच्या महिला व बालकल्याण विभागामार्फत केली जात असली तरी, या योजनेसमोर काही आव्हानेही आहेत:
- जागरूकता वाढवणे: ग्रामीण आणि दुर्गम भागात या योजनेबद्दल अधिक जागरूकता निर्माण करणे आवश्यक आहे.
- प्रक्रियेचे सुलभीकरण: अर्ज प्रक्रिया अधिक सुलभ आणि ऑनलाइन करून, अधिकाधिक लोकांपर्यंत योजना पोहोचवणे महत्त्वाचे आहे.
- वितरण प्रणाली सुधारणे: आर्थिक सहाय्याचे वितरण वेळेवर आणि पारदर्शकपणे व्हावे यासाठी प्रणाली अधिक मजबूत करणे गरजेचे आहे.
- निरंतर मूल्यमापन: योजनेच्या प्रभावाचे निरंतर मूल्यमापन करून आवश्यक ते बदल करणे महत्त्वाचे आहे.
‘लेक लाडकी’ योजना हे महाराष्ट्र शासनाचे एक स्तुत्य पाऊल आहे. परंतु, मुलींच्या समग्र विकासासाठी केवळ आर्थिक सहाय्य पुरेसे नाही. त्यासोबतच पुढील उपाययोजनांवरही भर देणे आवश्यक आहे:
Also Read:
शेतकरी ओळखपत्र साठी नोंदणी करा आणि घरबसल्या मिळवा या सुविधा मोफत Register for Farmer Identity Card
- कौशल्य विकास कार्यक्रम: मुलींसाठी विशेष कौशल्य विकास कार्यक्रम राबवून त्यांना स्वावलंबी बनवण्यावर भर देणे.
- मानसिक आरोग्य सुविधा: किशोरवयीन मुलींसाठी मानसिक आरोग्य सल्ला आणि समुपदेशन सुविधा उपलब्ध करून देणे.
- सुरक्षित वातावरण: मुलींसाठी सुरक्षित वातावरण निर्माण करणे आणि त्यांच्याविरुद्धच्या हिंसाचाराला प्रतिबंध करणे.
- समान संधी: शिक्षण, नोकरी आणि व्यवसायात मुलींना समान संधी मिळावी यासाठी विशेष प्रयत्न करणे.
‘लेक लाडकी’ ही योजना महाराष्ट्र शासनाचा एक महत्त्वपूर्ण पुढाकार आहे. या योजनेमुळे मुलींच्या जन्माचे स्वागत करण्याची संस्कृती विकसित होण्यास आणि त्यांच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन मिळण्यास मदत होत आहे. रत्नागिरी जिल्ह्यातील २ हजारांहून अधिक कुटुंबांनी या योजनेचा लाभ घेतला आहे, हे या योजनेच्या यशाचे द्योतक आहे.
समाजात स्त्री-पुरुष समानता प्रस्थापित करण्यासाठी आणि मुलींना सन्मानाचे स्थान मिळवून देण्यासाठी अशा योजनांची अंमलबजावणी अत्यंत महत्त्वाची आहे. मात्र, राज्य सरकारच्या प्रयत्नांसोबतच समाजातील प्रत्येक व्यक्तीने मुलींच्या समान हक्कांसाठी आणि त्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी प्रयत्नशील राहणे आवश्यक आहे. ‘लेक लाडकी’ योजना हे केवळ सुरुवातीचे पाऊल आहे, मुलींच्या सर्वांगीण विकासासाठी आणखी अनेक पावले उचलणे गरजेचे आहे.
